Waterkrisis: Dis nie die droogte nie  

“Dit wat gedoen moes wees, was nie.” 

Hierdie joernalis het hierdie stelling gehoor by byna alle bronne met dekades se ervaring in Namibië se waterlewering- en -bestuursafdelings en oor 25 jaar, teen 2050, sal die leweringstekort in die sentrale gebied 76 miljoen kubieke meter bereik. 

Volgens Piet Smit, die voorsitter van die Bo-Swakopkom Bestuurskomitee, het NamWater in 2011 geweet dat aanvraag in die sentrale gebied die beskikbare bronne sal oorskrei. In sy aanbieding in September 2023 by die Namibiese Wetenskapsvereniging het Smit die behoefte aan ‘n nuwe hulpbron beklemtoon. 

“Die fokus is elke keer om vraag te verlaag en nie om toevoer te vermeerder nie.” 

Die groot kwessie is dat oppervlakwater, wat deur NamWater bestuur word, die primêre waterbron vir die hoofstad is en 75% van die totale toevoer lewer. 

Daar is heelwat (duur) planne gemaak, maar die uitdaging is natuurlik die leityd; selfs al word die planne nou uitgevoer. Daar het niks gekom van die mediumtermynplanne nie, dus maak Windhoek tans staat op korttermynplanne – boorgate, wat deur die allerbelangrike akwifeer gevoed word, en herwinning. Die Stad het in die vroeë 1990’s geweet dat ‘n nuwe, meer gesofistikeerde herwinningsaanleg nodig is weens die hoër besoedelingsvlakke in die Goreangab-opvanggebied. Dit is vroeg in 2002 in gebruik geneem en vraag het sedertdien toegeneem. In 2017 het die Stad sy destydse N$1,1 miljard-planne vir nog ‘n nuwe herwinningsaanleg bekendgestel om sy afhanklikheid van NamWater te verminder. En nou, in 2024, het Windhoek uiteindelik die ooreenkoms met KfW Ontwikkelingsbank vir sowat N$1,7 miljard gesluit. Fase 1 van die nuwe aanleg vir direkte drinkbare herwinning (DPR) sal €50 miljoen kos, sowat N$1 miljard, en fase 2, die opgradering van die Gammams- en Otjomuise-aanlegte, €40 miljoen. Die Stad het aan Kosmos 94.1 Nuus gesê dat fase 1 teen 2029 voltooi sal wees en fase 2 teen 2035. 

Daar is ‘n belangrike punt wat in gedagte gehou moet word – in droogtetye daal waterverbruik en wanneer dit daal, so ook die hoeveelheid water wat herwinningsaanlegte bereik en dus die hoeveelheid beskikbare water wat herwin word vir gebruik. 

Die allerbelangrike akwifeer is egter ‘n onbekende. Die Stad sê: “Tegniese studies wat uitgevoer is om die Windhoek Bestuurde Akwifeer-aanvullingskema te vestig en die Windhoek-akwifeer as ’n waterbank te assesseer, dui op ’n veilige opbrengs van 60 miljoen kubieke meter uit die akwifeer onder volle toevoertoestande. In die voorafgaande jare is daar aansienlike fondse belê om oppervlakwater in die Windhoek akwifeer te bank. Onder die toegelate lewering van 8,5 miljoen kubieke meter per jaar dui dit op ‘n leweringsduur van ongeveer sewe jaar. Gegewe die huidige aanbodtekort en ‘n meer waarskynlike toekomstige onttrekkingskoers van 9,5 miljoen kubieke meter per jaar, word verwag dat die voorsieningstydperk met ongeveer ‘n jaar sal krimp, na ses jaar. Hierdie skatting veronderstel dat die akwifeer relatief vol was, alhoewel presiese kwantifisering uitdagend is weens die aard van grondwaterbronne. Die huidige aanbod behoort vir nog ongeveer vier tot vyf jaar volhoubaar te wees, mits die watervraag met meer as 20% verlaag word.” 

Die akwifeer is in die twee voorafgaande jare met sowat 6 miljoen kubieke meter hervul; sowat 2,8 miljoen kubieke meter per jaar, teen ‘n koste van tussen N$80- en N$100 miljoen per jaar. 

Smit het aan Kosmos 94.1 Nuus Ondersoek gesê dat “… groot kommer bestaan ​​oor of die bergingskapasiteit van die akwifeer sal verminder as gevolg van drukvermindering in skeure en ander geologiese strukture. Sommige hiervan kan moontlik deur meer geofisika voorspel word, alhoewel die koste van hierdie studies teenoor die potensiële winste dit waarskynlik uitsluit van werk wat huidiglik gedoen moet word – sodra ons geen ander keuse het as om teen hoër volumes te pomp nie, sal ons in elk geval die antwoorde hê en sal dan moet herbeplan vir toekomstige droogtes.” 

Volgens Dieter Tolke, ingenieurstegnikus vir watervraag by die Stad: “Die Windhoek-akwifeer het boorgate van 100m tot 200m diep gehad. Dit was ‘n probleem aangesien die akwifeer gereeld tot sy uiterste onttrek is en verskeie boorgate opgedroog het. Gedurende die 2016-droogte is boorgate van tot 350m ontwikkel. Dit bied ‘n ander dimensie en uitdaging, en onbekende waterbeskikbaarheid. Eers gedurende 2019 is die nuwe boorgate vir die eerste keer aansienlik tot hul kapasiteit en dieper gepomp, dus sal 2024 se kennis en ervaring by die van 2019 gevoeg word. Daar word verkieslik nie op sulke dieptes gepomp nie weens enorme energiekoste en bedryfskomplikasies.” 

Die Stad moet nog sy massa-veldtog vir waterbesparingsmaatreëls ‘goedkeur’, wat volgens uitvoerende hoof Moses Matyayi in Februarie vanjaar van stapel gestuur sou word. Hy moet ook nog sy teiken van 20% waterbesparing per week haal. 

Die sentrale damme vaar nie goed nie en is op sowat 11% van kapasiteit, met water wat weekliks vanaf die Berg Aukas-kompleks na Von Bach gepomp word. Hardap is vir besproeiing gesluit, Neckartal se sowat 670 miljoen kubieke meter water lê ongebruik, en Otjivero is verby dooie kapasiteit teen sowat 2%. 

Hoe het ons hier beland? 

In die middel van 2016 het destydse president Hage Geingob die Kabinetskomitee oor Watervoorsieningsekerheid gestig wat ‘n Tegniese Komitee van Deskundiges (TKD) insluit. 

Pedro Maritz, ‘n lid van hierdie span, het bevestig dat die 1974 Meesterplan vir watervoorsiening aan die land, en die sentrale gebied, ingesluit het om Namibië se deel van die Okavangorivier na die Berg Aukas-kompleks te neem vir lewering aan die sentrale gebied, tesame met ontsoute water van die kus af. Hy sê ‘n “lewensvatbaarheidstudie wat onlangs onderneem is, het weereens vorige bevindings bevestig om óf die toevoerstelsel met die kus te koppel óf om water uit die Okavango te kry. Daar moet verstaan ​​word dat dit massiewe projekte is met groot finansiële implikasies, maar daar kan bevestig word dat die TKD van die Kabinetskomitee oor Watervoorsieningsekerheid op die oomblik besig is om daaraan te werk.” 

Ons onthou: “Dit wat gedoen moes wees, was nie.” 

Kosmos 94.1 Nuus Ondersoek verneem dat ingenieurs tans die pypleiding vanaf die Okavangorivier ondersoek en in Grootfontein is. 

Neckartaldam 

Die 1974 Meesterplan sluit verskeie opsies in, insluitend om water vanaf Namibië se mees suidelike dam, Neckartal, na Von Bach te pomp. Die koste is astronomies bloot omdat dit opdraand is en ‘n pypleiding van meer as 800km sal verg. Dit sal die water duurder maak as ontsoute water. Die meeste kenners stem saam … die pypleiding vanaf die Okavangorivier na die Berg Aukas-kompleks en ontsoute water van die kus na die sentrale streek is die mees praktiese uitwegte. 

Die belangrikste element? Onkoste. 

Sommige kenners glo dat ontsouting te duur is, terwyl ander sê dat ontsoute water reënval uit die prentjie verwyder en ‘n gewaarborgde hulpbron bied. 

Die sogenaamde bottom line? Neckartal, wat in opdrag van destydse president Hifikepunye Pohamba teen ‘n koste van N$5,7 miljard gebou is, moes nooit gebeur het nie. Volgens sommige bronne beperk reeds net die koste om rotsagtige, bergagtige gebiede vir aanplanting skoon te maak in ‘n warm en droeë omgewing, enige planne voor hulle eens kan begin. Die verdampingstempo in die gebied is 25 keer hoër as die reënval. Die hervestiging van kleinskaalse produsente vir landbouproduksie lê die projek verder lam. Een bron het aan Kosmos 94.1 Nuus Ondersoek gesê dat “jy nooit die koste van die dam sal terugbetaal nie, nie in ‘n 100 jaar nie”. 

“Neckartal is doodgebore. Met water wat net meer sout sal word hoe langer dit vat om dit te gebruik.” 

Die hidroloog Frank Bockmuhl het in ‘n 2009-verslag die belangrikheid van vloei in die Visrivier onder die Neckartaldam vir landbouboorgate aangedui. Sonder hervulling, soos wat deur die damwal veroorsaak word, droog hulle op. Tot op hede word tussen 1,8 en 2 miljoen kubieke meter weekliks vrygestel om die boere stroomaf van die dam, en voor dit, stappers in die Visriviercanyon, in seisoen by te staan. ‘n Stewige prysetiket vir ‘n wit olifant. 

Daar is diegene wat sê dat in September 2013, toe bouwerk aan Neckartal begin het, die finale koste daarvan (wat van N$2,8 miljard tot N$5,7 miljard toegeneem het) vir beide die pypleiding en verwante infrastruktuur van die Okavango na Berg Aukas kon betaal het, sowel as ontsouting. 

By die 2024 Keetmanshoop Agri-ekspo einde Oktober het minister Calle Schlettwein aangekondig dat konsultante vir die bou van die dam se besproeiingskema vroeg volgende jaar, sewe jaar ná die dam se voltooiing in Oktober 2018, aangestel sal word. 

In September 2018 het oudpresident Sam Nujoma tydens ‘n besoek aan die dam nie net gesê dat die projek baie opwindend is nie, maar ook voorgestel dat ‘n ontsoutingsaanleg by Lüderitz, sowat 260km ver, gebou moet word sodat Neckartal, met ‘n kapasiteit van 880 miljoen kubieke meter, gevul kan word omdat “daar volgens wetenskaplikes min reënval binne die volgende drie tot vier jaar in die land sal wees”. 

Die dam het in Januarie 2021 oorgeloop ná ’n goeie reënseisoen. 

Hardap Dam 

Kom ons beweeg aan na die Hardapdam wat vir die eerste keer sedert dit in 1963 in gebruik geneem is, watertoevoer na die besproeiingskema afgesluit het. Voor die dam se konstruksie is Mariental in 1923 en 1934 oorstroom. Vloede ná die ingebruikneming van die dam het plaasgevind in 1972, 1974, 1976, 2000 en 2006. Die sogenaamde 2006 Mariental-vloed, toe die Hardapdam se sluise oopgemaak is, het die ontwikkeling van Mariental erg beperk. Voor 2006 is die dam toegelaat om tot 100% vol te loop, ongeveer 320 miljoen kubieke meter, en daarna is die maksimum kapasiteit op 70% gestel. In dieselfde jaar is die Mariental Vloed-taakspan geskep met belanghebbendes, insluitend die streekregering, boere, inwoners, die munisipaliteit en NamWater. Hierdie liggaam moes oplossings vind, die uitbreiding van rietbeddings stroomaf in die rivier beheer, en meer. Volgens minister Calle Schlettwein het die taakspan nie vergader nie en is dit nou herkonfigureer en sal onder voorsitterskap van NamWater staan. Schlettwein lê die blaam vir die afsluiting van watertoevoer na die boere vierkantig voor die deur van die beperking van die Hardapdam se kapasiteit tot 70%. Hy sê dit is te konserwatief. Daar is opsies, insluitend die verhoging van die damwal en om die waterhulpbron meer effektief te benut. Maar daar is steeds finansiële risiko’s omdat die versekeringsektor, in sy woorde, “Mariental heeltemal in die steek gelaat het … hulle het net onttrek”.  

Volgens NamWater: “Ná erge vloede in Mariental het die Kabinet konsultante aangestel om kwessies wat verband hou met die Hardapdam, insluitend sy hidrologie en vloedrisiko’s, te assesseer. Een van die sleutelbevindings was dat die potensiële maksimum vloed van die Visrivier stroomaf aansienlik hoër kan wees as wat oorspronklik bereken is toe die dam gebou is. Behalwe die beperking op die kapasiteit van die dam is die Mariental Vloed Taakmag gestig om ander kwessies, soos rietoorgroei in die Visrivier, aan te spreek en om oplossings voor te stel om vloedrisiko’s te verminder en die dam se integriteit te handhaaf.” 

Die taakspan het ook nie gedoen wat gedoen moes word nie. 

Karst/Berg Aukas Kompleks 

Kom ons kyk na die Karst-akwifeer. In 2020 het navorsing gepubliseer in Groundwater for Sustainable Development deur Ihemba en Esterhuyse, bevind dat in die Grootfontein-Tsumeb-Otavi Ondergrondse Water-beheergebied “grondwatergebruik vir besproeiing bo die volhoubare veilige opbrengs vir die akwifere in hierdie gebied toegeneem het”. Beweeg verder suid na die Aukas-kompleks en uitdagings duur voort. 

Vroeër in die jaar is verliese van tot 50% in die kanaal aangeteken. NamWater se pompe het in November en Desember verlede jaar gebreek, terwyl Kombat water gratis uit die oorstroomde myn verskaf het. Maar daar is kommer … dit is ‘n “gentleman’s agreement”, so as enigiets verander, is ons terug by Stap 1. 

NamWater sê “alhoewel daar ’n ooreenkoms met Kombat is om hul pompe te gebruik, werk NamWater met sy eie pompe en motors by Berg Aukas, wat verseker dat daar minimale afhanklikheid van Kombat is. Indien Kombat se pompe misluk of hul bedryfskapasiteit verander, kan NamWater onafhanklik op sy eie infrastruktuur staatmaak, terwyl hy steeds voordeel trek uit die ooreenkoms met Trigon Mining, wat water verskaf deur die myn te ontwater.” 

Aukas pomp 1 050 kubieke meter per uur, waarvan NamWater sowat 700 kry nadat boere en Grootfontein gekry het wat hulle benodig. Vroeër in die jaar het die owerhede gesê die verliese op die 266km-kanaal is nie gelykstaande aan die water wat inkom nie. Die pompkoste is regeverdig nie wat inkom nie. 

NamWater sê die “Berg Aukas-kanaal se waterverliese het tot ongeveer 50% gestyg, meestal as gevolg van die lae volume wat deur die kanaal vervoer word, wat vaste verliese buite verhouding hoog maak. NamWater het instandhoudingspanne wat aktief daaraan werk om hierdie verliese aan te spreek en die kanaal se doeltreffendheid te herstel. Opgraderings en herstelwerk is aan die gang om waterverliese na die hanteerbare 10%-vlak terug te bring, hoofsaaklik as gevolg van verdamping.” 

Ontsouting 

In 2021 is ‘n lewensvatbaarheidstudie deur SLR Environmental Consulting vir die lynministerie uitgevoer oor die voorsiening van ontsoute water vanaf die kus, langs die roete na Usakos, Karibib, Okahandja en na Windhoek. Wat van hierdie studie en sy bevindinge geword het is nog nie bekiend nie, maar bouwerk aan ‘n ontsoutingsaanleg in Hentiesbaai sal vroeg volgende jaar begin met verwagte ingebruikneming in 2027 – vir watervoorsiening in die Erongo-streek. In Junie vanjaar het The Namibian berig dat die Erongo-streek water uit twee grondwaterakwifere onttrek – die Omaruru Delta en die Kuiseb Delta naby Walvisbaai, asook Orano se ontsoutingsaanleg – maar dit het die perk van volhoubare voorsiening bereik, wat tans op sowat 30 miljoen kubieke meter per jaar staan. Die nuwe aanleg sal jaarliks ​​20 miljoen kubieke meter byvoeg. 

Op sy webwerf sê NamWater dat planne om ontsoutingsaanlegte langs die Namibiese kus te bou dateer van so vroeg as 1996. Uitvoerbaarheidstudies het aan die lig gebring dat ontsoute water ‘n lewensvatbare opsie is vir voorsiening aan kliënte aan die kus, waar die vraag na drinkbare water tot meer as die volhoubare opbrengs van die grondwaterbronne toegeneem het. Orano se aanleg het ‘n korttermynkapasiteit van 20 miljoen kubieke meter per jaar, en kan tot ‘n medium- tot langtermynkapasiteit van tot 45 miljoen kubieke meter per jaar verhoog word. 

“Die Erongo-streek se waterbehoeftes vir die gemeenskappe en myne staan ​​tans op sowat 20 miljoen kubieke meter per jaar. Konsultante is aangestel om met ‘n KfW-geborgde lewensvatbaarheidstudie te begin om die toekomstige voorsiening van water aan die sentrale kus en die sentrale gebiede van Namibië en selfs so ver as Botswana te oorweeg.” 

Ja, Botswana. 

Op 25 Februarie 2021 is aangekondig dat Namibië en Botswana planne herbevestig het om gesamentlik ‘n multi-miljard-dollar pypleiding op te rig wat ontsoute water van die Namibiese kus oor land na Botswana sal neem. 

New Era het berig dat “President Hage Geingob in 2016 tydens ‘n funksie by Staatshuis onthul het dat die twee regerings in gesprek was om ontsoute water uit die Atlantiese Oseaan deur ‘n pypleiding te pomp wat na Botswana sal strek. Geingob het destyds gesê dit is ‘n streeksprojek wat tussen die Namibiese en Botswana-regerings beopdrag sal word om water uit die see te tap. 

Ontsoute water kos ongeveer ses keer meer as NamWater se huidige prys vir oppervlakwater. 

Ontsoute water na die sentrale streek sal die koste aansienlik verhoog. Tans beloop die koste sowat N$25 per kubieke meter wat die Stad aan NamWater betaal. Ontsoute water vanaf die kus sal tans sowat N$150 per kubieke meter kos. Dit impliseer dat die huidige koste van sowat N$650 miljoen vir jaarlikse voorsiening van die 26 miljoen kubieke meter water wat die Stad tans gebruik, tot N$3,9 miljard sal styg. En tans is ​​die Stad se hele begroting nagenoeg N$5 miljard per jaar – dus sal ontsoute water ‘n ernstige duik maak in die finansies van ‘n Stad wat ouditeur-generaal Junias Kandjeke tegnies bankrot noem. 

Tot op hede het Kosmos 94.1 Nuus Ondersoek geen inligting oor die vordering van ontsoute water-voorsiening na die sentrale streek van die land nie. 

Besoedeling 

In 2020 het die landbouministerie ‘n studie laat doen vir die Swakop Bo-Omatako-kom se Geïntegreerde Waterhulpbronbestuursplan. Ingesluit in hierdie studie was die impak van besoedeling. Die sentrale gebied is dig bevolk en die uitdaging is multidimensioneel en oor sektore heen. Die ontploffing in informele nedersettings, nywerheidsaktiwiteite en meer het nie net afvalwater laat toeneem nie, maar ook oop ontlasting. Die 2023-sensus dui aan dat 20,3% van stedelike huishoudings geen toegang tot ‘n toilet het nie en vir Windhoek is dit problematies omdat al die riviere en natuurlike watervloei na die Swakoppoortdam gerig word. Hierdie dam is daar om surplus-afloopwater wat nie in die Von Bachdam invloei nie, op te vang en ook om “terugvloei van die Stad Windhoek op te vang vir oordrag na Von Bach”. 

In die bestuursplan het SCE Consulting Engineers en Bigen Kuumba bevind dat “swak behandelde afvalwater van die Stad wel Swakoppoort bereik en ‘n wesenlike risiko inhou om Swakoppoortdam steriel te maak vir oorplasings na die Von Bachdam”. Die studie bevind simulasies toon dat laer opbrengste uit die drie-dam stelsel “uiteindelik lei tot die mislukking van die Stad Windhoek se watervoorsieningstelsel”. 

Die studie het bevind dat die 2020-watervoorsieningstelsel beperk is en alhoewel ‘n aantal verskillende hulpbronne saam gebruik word, is die marge van veiligheid/veerkragtigheid laag. “Dit hou ’n beduidende medium- tot langtermyn watersekerheidsrisiko in.” 

NamWater sê aan Kosmos 94.1 Nuus Ondersoek dat ‘n kruissektorale benadering in plek is om besoedeling van die Stad Windhoek se sanitasie-uitdagings en stroomop industriële en landbou-aktiwiteite te verminder. Sleutelpogings sluit in die verbetering van afvalwater-behandelingsfasiliteite, strenger toepassing van omgewingsregulasies oor nywerheidsafvoer, en moniteringsprogramme. Dit behels samewerking tussen NamWater, die Stad Windhoek en die Ministerie van Landbou, Water en Grondhervorming om ‘n holistiese en gekoördineerde reaksie op die verbetering van watergehalte te verseker. 

Besoedeling word vererger deur die diefstal van mangatdeksels en meer, wat toelaat dat rommel en afvalwater grondwaterbronne besoedel. Die Stad sê dat “solank daar ’n mark vir gietyster is, mangatdeksels gesteel en as skrootmetaal verkoop sal word. Om dit te bekamp, ​​het die Stad Windhoek die spesifikasies van mangatdeksels verander na ’n saamgestelde materiaal wat duursaam is en geen ekonomiese waarde het nie. Hierdie verandering het diefstal aansienlik verminder. 

“Oop mangate hou risiko’s in vir voertuie en voetgangers, en moedig mense aan om allerhande voorwerpe daarin weg te gooi, wat verstoppings en riooloorloop veroorsaak.” 

Desentralisasie en die beperking van migrasie na Windhoek as ‘n regeringsdoelwit sou ‘n mate van verligting gebied het. Nie net wat besoedeling betref nie, maar ook die vraag na water. 

Smit sê “strategiese desentralisasie is beslis ’n groot deel van die antwoord, maar dit moet ’n behoorlike strategiese plan volg, gebaseer op ’n sinvol ontwikkelde strategie – waarvan ’n deel in Bigen se verslag is, wat ontwikkel is as deel van die sentrale gebied se geïntegreerde waterhulpbronbestuursplan. Dit … moet probeer keer dat besoedeling in Swakoppoortdam beland. Die dam vorm ‘n versperring vir die vrystelling van besoedelende stowwe, vandaar die opbou van besoedelingstowwe wat mettertyd in die dam gesien word. Die huidige pomp van water van Swakoppoort na Von Bach neem ook daardie besoedeling stroomop van die sentrale gebied se belangrikste oppervlakwaterbron, en kan in die boorgate versprei word tydens die bestuurde waterdraeraanvulling van die Windhoek-akwifeer.” 

Tolke sê dat desentralisasie om ‘n hoofstad en ‘n industriële stad te skep ‘n ekonomiese voordeel vir watervoorsiening sal wees. “Alle groot stede is langs belangrike groot riviere geleë. Water is die enkele belangrikste hulpbron. Ekonomiese stabiliteit vereis drie voorwaardes: Voldoende waterbronne; goed verbind deur vervoer; en toestande vir industriële ontwikkeling. Windhoek het net een voordeel as hoofstad; dit is sentraal geleë.” 

Windhoek is besig om te groei en niks sal, of behoort, dit te keer nie. 

Volgens die Stad word die Augieias-township in die Daan Viljoen-omgewing en die Ujams-nywerheidsontwikkeling naby Elisenheim vir die hoofstad beplan. “Verdere areas vir ontwikkeling word ook beplan om toekomstige groei en uitbreiding te akkommodeer.” 

Meer waterverbruik. Kenners sê dat nat nywerhede nie toegelaat moet word om in die sentrale gebied te vestig nie. “Hulle moet na elders gekanaliseer word.” 

Savanna Beef en die nuwe Kadhila-pluimveeplaas, wat albei tussen Windhoek en Okahandja ontwikkel word, sal hul eie waterherwinning doen, soos Namibia Poultry Industries. Maar, in die woorde van een kenner, “hulle is per definisie ‘n water-intensiewe bedryf en moes waarskynlik ‘n beter terreinkeusestudie gedoen het wat watervoorsieningrisiko behoorlik ingesluit het”. 

Windhoek se vraag sal aanhou groei. Smit het in sy voorlegging in September verlede jaar aangedui dat die hulpbronkapasiteit van die sentrale gebied hoogstens ongeveer 34 miljoen kubieke meter per jaar bereik, maar dat die tekort teen 2050 76 miljoen kubieke meter per jaar sal wees. ‘n Nuwe hulpbron is nodig. Dringend. 

Twee van Namibië se mees prominente waterbronne, die Ohangwena- en Stampriet-akwifere, bly ook in die nuus. Die tweede putveld vir die Ohangwena-akwifeer is middel-2023 geboor vir watertoevoer via boorgate, terwyl die Stampriet-akwifeer in die nuus is oor voorgestelde Russiese eksplorasie vir uraan en vrese oor besoedeling, maar dit is ‘n ondersoek vir ‘n ander dag. 

Namibië moet oorgaan tot aksie. Daar word voorspel dat klimaatsverandering temperature regoor Suider-Afrika sal verhoog en teen die 2030’s sal temperature na verwagting met meer as 1°C styg vanaf die 1980-99-gemiddelde – wat ‘n verskeidenheid omgewingsaanwysers beïnvloed, insluitend weiding, reënval, grondkwaliteit, en meer. Reënval sal na verwagting in ‘n groot deel van Suider-Afrika afneem, met ‘n afname van 5% tot 20% teen die einde van die eeu. Die suidwestelike streek (Namibië) sal na verwagting heelwat droeër word. 

Ons laat dit aan die kundiges oor om die uitdagings op te som, ten minste vir die sentrale gebied, soos dit vier jaar gelede in die ministerie se 2020-studie beklemtoon is. 

Daar is steeds geen duidelike of vaste besluit oor watter langtermynoplossing vir die watervoorsieningsuitdagings verkies word nie. Besluitneming word oorheers deur ‘n korttermyn twee- tot driejaar-voorsiening-scenario, afhangend van individuele reënseisoene en damvlakke. As gevolg van lang projek-implementering leitye, is die voortdurende vertraging om te verbind tot ‘n nuwe grootmaat toevoerbron riskant en dit ondermyn die vestiging van ‘n gesonde veerkragtigheidsmarge. 

Die goedkeuringstatus van planne bly onduidelik. Hieruit spruit dat die planne ‘n besluit-inligtingsdoel behou, maar nie begrotingsbesluite duidelik inlig nie en, belangrik, nie aan duidelik gedefinieerde implementeringsprogramme gekoppel word nie. 

Verskeie sleutel-plandokumente is nie in die publieke domein nie en dus nie formeel toeganklik vir insette van belanghebbendes nie. 

Planne word nie uitdruklik aan ‘n hulpbronraamwerk gekoppel nie. Munisipale-vlak planne is grootliks onbefonds en byna geheel en al afhanklik van inter-regeringskapitaaltoelae. NamWater- en munisipale projekte het nie deursigtige hulpbronne nie, wat aanleiding gee tot kommer oor gebrek aan implementering en onduidelike tydlyne in die oplossing van langtermyn watersekuriteitsuitdagings. 

Dit het tot gevolg dat planne en beplanning ​​binne ‘n oënskynlik onsamehangende en ad hoc-implementeringsraamwerk bestaan en gebaseer word op ‘n “pay-as-you-go” begrotingsbeskikbaarheid. Gevolglik het groot infrastruktuurprojekte baie lang leitye. 

As in ag geneem word dat ‘n eksterne waterbron teen 2022 in plek moes wees, is dit onwaarskynlik dat aanlooptye in die beskikbare tydsraamwerk nagekom kan word.  

’n Nood-reaksieraamwerk vir die 2017/18-droogtegebeurtenis is nie ’n voldoende oplossing vir die langtermyn eksterne waterbron-uitdagings wat die sentrale kom in die gesig staar nie. 

Om mee af te sluit: Ons herhaal: “Dit wat gedoen moes wees, was nie.” 

YANNA SMITH 

** Kosmos 94.1 Nuus Ondersoek het op 15 April 2024 vir die eerste keer vrae aan minister Calle Schlettwein via sy assistent Esau Mbako gestuur. Dié vrae is verskeie kere weer aangevra en gestuur, oproepe is gemaak en WhatsApps is aan beide Mbako en Schlettwein gestuur. Hulle bly onbeantwoord op 11 November 2024.